Numery budynków i ich przeznaczenie

[bunkier]

W czasie funkcjonowania D.A.G. był to budynek administracyjny laborki, co do numeru to nie jestem pewien, ale wydaje mi się, że to 1769. Po wojnie, gdy "szła" produkcja specjalna budynek pełnił funkcję magazynu.

[Robak]

Czy budynek o numerze 1687 ( lub 1667 - trudno rozczytać ) był już w takim stanie czy to początek końca kręgu walcarek ?

[jaras]

Już taki był skrócony

[bunkier]

Budynek był w takim stanie jak go po raz pierwszy zobaczyłem w 2000 roku, z tym że miał więcej elementów metalowych.

[Robak]

Jakoś wcześniej musiałem nie zwrócić uwagi na jego stan.

[esina]

Witam...

Strafa NGL-Betrieb, potrzebuję weryfikacji numerów budynków i ich przeznaczenia według mapki.
01_Magazyn Gliceryny (1107)
02_Magazyn Kwasu Siarkowego (1105)
03_Magazyn Kawsu Azotowego (1109)
04_Magazyn Wody, cztery Zbiorniki Wody (1103)
05_Kotłownia, dwa kotły do wytwarzania pary dla potrzeb produkcji (1125)
06_Budynek do uzdatniania wody ze stacją pomp (1101)(1101)
07_Magazyn Pośredni Kwasów (1113)
08_Przygotowanie Produkcji (1133) (1134)
09_Budynek Nitracji Gliceryny (1137) (1138)
10_Budynek Płukania Kwasów (1145) (1146)
11_Budynek Denitracji Kwasów (1115) (1116)
12_Magazyn Kwasów po Denitracji (1119) (1120)
13_Budynek Zatężania, Oczyszczania Kwasów (1123)
14_Budynek Filtracji i Stabilizacji Nitrogliceryny (1141) (1142)
15_Budynek Żelatynizacji (1153) (1154)
16_Walce Osuszające, Pakownia, Magazyny z rampą kolejową (1157) (1158)
17_ ?
18_ ?

Budynek 17 Jakie miał przeznaczenie i numer ?
Budynek 18 (1562) Na zdjęciu... Jakie miał przeznaczenie ? Stacja trafo ?

Źródło mapki ..."DAG FABRIK BROMBERG. Z dziejów bydgoskiej fabryki materiałów wybuchowych 1939-1945" Michał Pszczółkowski.

[bunkier]

17 - budynek nr 111, zatężanie z magazynem
18 - budynek nr 562R(ruina) trafostacja, na mapce brakuje jeszcze dwóch trafo, numery 560 i 562.
Numeracja oryginalna, o jedynce z przodu pisałem na tym forum.

Nie są zaznaczone również fundamenty po pięciu budynkach, dwóch barakach drewnianych i czterech rampach kolejowych. Wszystko dobrze widoczne w terenie. Z jednym baraczkiem mogą być problemy żeby znaleźć, ale dla chcącego …

[esina]

17 - budynek nr 111, zatężanie z magazynem
18 - budynek nr 562R(ruina) trafostacja, na mapce brakuje jeszcze dwóch trafo, numery 560 i 562.
Numeracja oryginalna, o jedynce z przodu pisałem na tym forum.

Nie są zaznaczone również fundamenty po pięciu budynkach, dwóch barakach drewnianych i czterech rampach kolejowych. Wszystko dobrze widoczne w terenie. Z jednym baraczkiem mogą być problemy żeby znaleźć, ale dla chcącego …

Witam. Stokrotne dzięki za informacje.
Była by możliwość nanieść na mapkę pozostałe budynki o których wspomniałeś ? oraz ich numeracje i przeznaczenie.
Chyba, że ktoś posiada taką mapkę z wszystkimi budynkami w tej strefie. Byłbym bardzo wdzięczny

Ps. Moja babcia pracowała w DAG. W muzeum jest jej metalowa tabliczka.

[bunkier]

Plan wydziału NGL-Betrieb można znaleźć w KB nr 28, str. 389, co prawda też nie kompletny i nie do końca właściwie opisany, ale lepszy rydz niż rydzyk

Mój plan może kiedyś doczeka się publikacji Za dużo pracy w niego włożyłem, żeby w tej chwili upubliczniać.

[esina]

Dzięki bunkier.

Dodałem obiekty nieistniejące, nie wiem czy ich przeznaczenie było prawidłowe i czy to wszystkie jakie istniały.

20_Wartownia
21_Rampa Kolejowa
22_Rampa Kolejowa
23_Budynek Socjalny
24_Studnia melioracyjna
25_Trafostacja
26_
27_Wartownia
28_Barak Socjalny
29_Wartownia
30_Barak Socjalny
31_Rampa Kolejowa
32_Rampa Kolejowa
33_ ?

[bunkier]

Tak jak wspominałem, plan z KB nie jest właściwie opisany:
20, 27, 29 - to nie są wartownie
23 – to nie jest budynek socjalny
30 - to nie jest barak socjalny
Na planie przeskoczyłeś o jedną cyferkę z 25 na 27, brakuje 26.

[esina]

Witam.

Dzięki za informację. Rozumiem, że nie ma szans wyciągnięcia od Ciebie więcej informacji ale zawsze coś "wiem" więcej.

Ps. Wysłałem Tobie zaproszenie na FB

[szesnasty]

Wykaz zabytków nieruchomych na terenie dawnego DAG-u wpisanych do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków – wg stanu na sierpień 2017 r.
/źródło: Uchwała nr XLIX/1028/17 Rady Miasta Bydgoszczy/


I. POL – BETRIEB

1. Nr 1068
Typ: Budynek produkcyjny: prasowanie masy prochowej (wyciskarki)
Strefa produkcyjna: POL – BETRIEB (w zachowanym fragmencie ,,Kręgu walcarek”)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Bydgoskich Przemysłowców i Edmunda Matuszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.082219, 18.066954

2. Nr 1307
Typ: Budynek produkcyjny: walcarka 8 – stanowiskowa
Strefa produkcyjna: POL – BETRIEB (w zachowanym fragmencie ,,Kręgu walcarek”)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Bydgoskich Przemysłowców i Edmunda Matuszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.082692, 18.066583

3. Nr 1308
Typ: Budynek produkcyjny: walcarka 8 – stanowiskowa
Strefa produkcyjna: POL – BETRIEB (w zachowanym fragmencie ,,Kręgu walcarek”)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Bydgoskich Przemysłowców i Edmunda Matuszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.081908, 18.065997

4. Nr 1328
Typ: Budynek produkcyjny: walcarka 2 – stanowiskowa
Strefa produkcyjna: POL – BETRIEB (w zachowanym fragmencie ,,Kręgu walcarek”)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Bydgoskich Przemysłowców i Edmunda Matuszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.082430, 18.065844

5. Nr 1328 A
Typ: Budynek trafostacji
Strefa produkcyjna: POL – BETRIEB (w zachowanym fragmencie ,,Kręgu walcarek”)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Bydgoskich Przemysłowców i Edmunda Matuszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.082661, 18.066036

6. Nr 1349
Typ: Budynek produkcyjny: prasowanie masy prochowej (wyciskarka typu ,,Mamut”)
Strefa produkcyjna: POL – BETRIEB (w zachowanym fragmencie ,,Kręgu walcarek”)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Bydgoskich Przemysłowców i Edmunda Matuszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.082451, 18.067136

7. Nr 1350
Typ: Budynek produkcyjny: prasowanie masy prochowej (wyciskarka typu ,,Mamut”)
Strefa produkcyjna: POL – BETRIEB (w zachowanym fragmencie ,,Kręgu walcarek”)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Bydgoskich Przemysłowców i Edmunda Matuszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.082086, 18.066686

8. Nr 1163
Typ: Magazyn końcowy z rampą kolejową
Strefa produkcyjna: POL – BETRIEB (na zachód od „Kręgu Walcarek”)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: przy ul. Edmunda Matuszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.084552, 18.065417

9. Nr 1164
Typ: Magazyn końcowy z rampą kolejową
Strefa produkcyjna: POL – BETRIEB (na zachód od „Kręgu Walcarek”)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: przy ul. Edmunda Matuszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.082340, 18.064859

II. NC – BETRIEB

10. Nr 1163
Typ: Budynek nitracji („balkonowiec”)
Strefa produkcyjna: NC – BETRIEB
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: przy ul. Jakóba Hechlińskiego
Lokalizacja GPS: 553.099581, 18.072168

11. Nr 1221
Typ: Budynek produkcyjny: gotowanie nitrocelulozy w autoklawie
Strefa produkcyjna zakładów DAG: NC – BETRIEB
Data budowy: 1944 r. (przebudowany w 1964 r.)
Lokalizacja: przy ul. Jakóba Hechlińskiego
Lokalizacja GPS: 53.100611, 18.072366

12. Nr 1261
Typ: Budynek pakowni
Strefa produkcyjna zakładów DAG: NC – BETRIEB
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: róg ul. Pięknej i Poziomkowej
Lokalizacja GPS: 53.102656, 18.076023

13. Nr 1244
Typ: Wieża wodna
Strefa produkcyjna zakładów DAG: NC – BETRIEB
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Okrężną i Poziomkową
Lokalizacja GPS: 53.102464, 18.075173

III. FÜLLSTELLE

14. Nr 137
Typ: Magazyn z rampami kolejowymi
Strefa produkcyjna zakładów DAG: FÜLLSTELLE
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Carla Eberhardta i K. Olszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.090923, 18.093576

15. Nr 138
Typ: Magazyn z rampami kolejowymi
Strefa produkcyjna zakładów DAG: FÜLLSTELLE
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Carla Eberhardta i K. Olszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.091401, 18.094494

IV. DAG - ZAPLECZE SOCJALNE

16. Nr 401
Typ: budynek szpitala zakładowego
Strefa produkcyjna zakładów DAG: zaplecze socjalne
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: ul. Hutnicza
Lokalizacja GPS: 53.094155, 18.102490

17. Nr 5
Typ: Budynek magazynowy
Strefa produkcyjna zakładów DAG: zaplecze socjalne
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: ul. Hutnicza
Lokalizacja GPS: 53.093832, 18.103460

18. Nr 637 (wg mapy Zachemu z 2004 r. nr 2)
Typ: remiza
Strefa produkcyjna zakładów DAG: zaplecze socjalne
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: ul. Hutnicza 113 (?)
Lokalizacja GPS: 53.094234, 18.103581

V. NGL - BETRIEB

19. Nr 1101
Typ: Budynek uzdatniania wody
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego, przy drodze dojazdowej od strony ul. Alfreda Nobla
Lokalizacja GPS: 53.069955, 18.072280

20. Nr 1103
Typ: Magazyn wody
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: przy ul. Alfreda Nobla
Lokalizacja GPS: 53.069229, 18.070416

21. Nr 1105
Typ: Magazyn kwasu siarkowego
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.068411, 18.072576

22. Nr 1107
Typ: Magazyn kwasu siarkowego
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.068468, 18.073309

23. Nr 1109
Typ: Magazyn kwasu azotowego
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.068586, 18.071419

24. Nr 1111
Typ: Magazyn gliceryny i kwasu siarkowego
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.068872, 18.072288

25. Nr 1113
Typ: Magazyn pośredni
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.069437, 18.073828

26. Nr 1115
Typ: Budynek denitracji kwasów na II linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.071086, 18.076349

27. Nr 1116
Typ: Budynek denitracji kwasów na I linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.071968, 18.075461

28. Nr 1119
Typ: Magazyn zużytych kwasów na II linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: przy ul. Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.071491, 18.077038

29. Nr 1120
Typ: Magazyn zużytych kwasów na I linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: przy ul. Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.071794, 18.076442

30. Nr 1123
Typ: Budynek zatężania kwasu azotowego
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.068284, 18.071881

31. Nr 1125
Typ: Budynek kotłowni na NGL – Betrieb
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: przy ul. Alfreda Nobla
Lokalizacja GPS: 53.068506, 18.070442

32. Nr 1133
Typ: Budynek przygotowania produkcji na II linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego, przy drodze dojazdowej od strony ul. Alfreda Nobla
Lokalizacja GPS: 53.070122, 18.075340

33. Nr 1134
Typ: Budynek przygotowania produkcji na I linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego, przy drodze dojazdowej od strony ul. Alfreda Nobla
Lokalizacja GPS: 53.070987, 18.074040

34. Nr 1137
Typ: Budynek nitracji (nitrator) na II linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.070578, 18.075658

35. Nr 1138
Typ: Budynek nitracji (nitrator) na I linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 2. poł. 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.071483, 18.074579

36. Nr 1141
Typ: Budynek filtracji i stabilizacji nitrogliceryny na II linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1943 – 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.070555, 18.076197

37. Nr 1142
Typ: Budynek filtracji i stabilizacji nitrogliceryny na I linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1943 – 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.071877, 18.074484

38. Nr 1145
Typ: Budynek płuczek na II linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1943 – 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.070869, 18.075992

39. Nr 1146
Typ: Budynek płuczek na I linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1943 – 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.071657, 18.075075

40. Nr 1153
Typ: Budynek żelatynizacji (mieszania nitrogliceryny z nitrocelulozą) na II linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.070901, 18.077193

41. Nr 1154
Typ: Budynek żelatynizacji (mieszania nitrogliceryny z nitrocelulozą) na I linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: przy ul. Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.072465, 18.074541

42. Nr 1157
Typ: Budynek walców osuszających i magazynów na II linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: przy ul. Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.071215, 18.078163

43. Nr 1158
Typ: Budynek walców osuszających i magazynów na I linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: przy ul. Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.072591, 18.075515

VI. Obóz dla Kadry Kierowniczej przy ul. Klinicznej (Osiedle Kaltwasser)

44. DOM NR 1
Typ: Budynek mieszkalny dla kadry kierowniczej DAG
Strefa: Osiedle Kaltwasser
Data budowy: 1942 - 1944 r.
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Kliniczna nr 1
Lokalizacja GPS: 53.101004, 18.046574

45. DOM NR 2
Typ: Budynek mieszkalny dla kadry kierowniczej DAG
Strefa: Osiedle Kaltwasser
Data budowy: 1942 - 1944 r.
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Kliniczna nr 2
Lokalizacja GPS: 53.100848, 18.046118

46. DOM NR 3
Typ: Budynek mieszkalny dla kadry kierowniczej DAG
Strefa: Osiedle Kaltwasser
Data budowy: 1942 - 1944 r.
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Kliniczna nr 3
Lokalizacja GPS: 53.100679, 18.046558

47. DOM NR 4
Typ: Budynek mieszkalny dla kadry kierowniczej DAG
Strefa: Osiedle Kaltwasser
Data budowy: 1942 - 1944 r.
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Kliniczna nr 4
Lokalizacja GPS: 53.100564, 18.046092

48. DOM NR 6
Typ: Budynek mieszkalny dla kadry kierowniczej DAG
Strefa: Osiedle Kaltwasser
Data budowy: 1942 - 1944 r.
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Kliniczna nr 6
Lokalizacja GPS: 53.100282, 18.046042

VII. Osiedle dla Kadry Technicznej i Inżynierskiej pracowników DAG przy ul. Świetlicowej

49. DOM Nr 1
Typ: Murowany dom mieszkalny
Strefa: Osiedle Brahnau
Data budowy: 1942-1943
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Świetlicowa 1

50. DOM NR 2
Typ: Murowany dom mieszkalny
Strefa: Osiedle Brahnau
Data budowy: 1942-1943
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Świetlicowa 2

51. DOM NR 3
Typ: Murowany dom mieszkalny
Strefa: Osiedle Brahnau
Data budowy: 1942-1943
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Świetlicowa 3

52. DOM NR 4
Typ: Murowany dom mieszkalny
Strefa: Osiedle Brahnau
Data budowy: 1942-1943
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Świetlicowa 4

53. DOM Nr 5
Typ: Murowany dom mieszkalny
Strefa: Osiedle Brahnau
Data budowy: 1942-1943
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Świetlicowa 5

54. DOM NR 6
Typ: Murowany dom mieszkalny
Strefa: Osiedle Brahnau
Data budowy: 1942-1943
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Świetlicowa 6

55. DOM NR 8
Typ: Murowany dom mieszkalny
Strefa: Osiedle Brahnau
Data budowy: 1942-1943
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Świetlicowa 8

56. DOM NR 10
Typ: Murowany dom mieszkalny
Strefa: Osiedle Brahnau
Data budowy: 1942-1943
Lokalizacja: Bydgoszcz, ul. Świetlicowa 10

VIII. KOSZARY STRAŻY ZAKŁADOWEJ

57. DOM NR 6
Typ: koszary straży zakładowej
Strefa: Osiedle Brahnau
Data budowy: 1942 r.
Lokalizacja: Zakole 6
Lokalizacja GPS: 53.090319, 18.113253

IX. OBÓZ PRACY NR IV I V

58.
Typ: betonowa fontanna
Strefa produkcyjna zakładów DAG: obóz pracy nr IV i V
Data budowy: ok. 1941 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Solną i 15 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej
Lokalizacja GPS: 53.098556, 18.05394

X. WARTOWNIE

59. BEZ NUMERU
Typ: wartownia nr 1 z żelbetowym murem przeciwodłamkowym
Data budowy: ok. 1940 r.
Lokalizacja: ul. Glinki 151
Lokalizacja GPS: 53.095437, 18.044085

60. Nr 1674
Typ: wartownia nr 2
Data budowy: ok. 1940 r.
Lokalizacja: ul. Wojska Polskiego 59 C
Lokalizacja GPS: 53.101483, 18.063952

XI. SZCZELINY PRZECIWLOTNICZE (SCHRONY)

61. Schron nr 1
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Strefa: na południe od obozu pracy nr I
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Wojska Polskiego i 15 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej
Lokalizacja GPS: 53.100583, 18.062056

62. Schron nr 3
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Strefa: na południe od obozu pracy nr I
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Wojska Polskiego i 15 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej
Lokalizacja GPS: 53.100806, 18.060528

63. Schron nr 4
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Strefa: na południe od obozu pracy nr I
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Wojska Polskiego i 15 Dywizji Piechoty Wielkopolskiej
Lokalizacja GPS: 53.100889, 18.059639

64. Schron nr 15
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Strefa: na wschód od obozów pracy nr II i III
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Glinki i Szpitalną
Lokalizacja GPS: 53.095913, 18.046809

65. Schron nr 16
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Strefa: na terenie zakładu, na południe od wartowni nr 1 oraz budynku dyrekcji (DAG Kaltwasser)
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: kompleks leśny w rejonie ulicy Glinki
Lokalizacja GPS: 53.092788, 18.045108

66. Schron nr 17
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Strefa: obóz dla rekonwalescentów przy południowym skraju DAG
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: kompleks leśny w rejonie Emilianowa, na pomiędzy Szosą Obwodową i ul. Ernsta Petersona
Lokalizacja GPS: 53.064278, 18.091750

67. Schron nr 18
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Strefa: obóz dla rekonwalescentów przy południowym skraju DAG
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: kompleks leśny w rejonie Emilianowa, na pomiędzy Szosą Obwodową i ul. Ernsta Petersona
Lokalizacja GPS: 53.065361, 18.091722

68. Schron nr 19
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Strefa: na północny – zachód od koszarów straży zakładowej przy obecnej ul. Zakole 6 oraz na południe od obozu nr I (DAG Brahnau)
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ulicami Zakole i Żółwińską
Lokalizacja GPS: 53.092788, 18.045108

69. Schron nr 20
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Strefa: na zachód od obozu nr I (DAG Brahnau)
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ulicami Żółwińską i Nowotoruńską (na zachód od budynków przy ul. Nowotoruńskiej nr 19, 2, 23)
Lokalizacja GPS: 53.092660,18.1114

70. Schron nr 21
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: na północ od ulicy Świetlicowej
Lokalizacja GPS: 53.096974, 18.105493

71. Schron nr 22
Typ: żelbetowa (betonowa) szczelina przeciwlotnicza (Luftschutzraum)
Strefa: na wschód od obozów pracy nr II i III
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Glinki i Szpitalną
Lokalizacja GPS: 53.095729, 18.046976

72. Schron – stanowisko wartownicze
Typ: żelbetowy schron przeciwlotniczy dla 1 - 2 osób (Luftschutzzelle)
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: ulica Żółwińska
Lokalizacja GPS: 53.0920370, 18.1108280

XII BUDYNKI DO PRZENIESIENIA

73. Szalet (na planie zbiorczym sklasyfikowany jako R. 10)
Data budowy: 1943 - 1944
Lokalizacja: na wschód od budynku nr 1065
Lokalizacja GPS: 53.082580, 18.068457
Uwagi: budynek przeznaczony do relokacji

74. Nr 1763
Typ: Magazyn ciasta prochowego
Strefa produkcyjna: POL – BETRIEB (w zachowanym fragmencie ,,Kręgu walcarek”)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Bydgoskich Przemysłowców i Edmunda Matuszewskiego
Lokalizacja GPS: 53.079811, 18.066775
Uwagi: budynek przeznaczony do relokacji

[bunkier]

Wykaz zabytków nieruchomych na terenie dawnego DAG-u wpisanych do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków – wg stanu na sierpień 2017 r.
/źródło: Uchwała nr XLIX/1028/17 Rady Miasta Bydgoszczy/

Ciekawe jak wygląda stan na luty 2019

Tak na szybko przejrzałem spis i pozwoliłem sobie na malutkie sprostowanko

II. NC – BETRIEB

10. Nr 1163
Typ: Budynek nitracji („balkonowiec”)
Strefa produkcyjna: NC – BETRIEB
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: przy ul. Jakóba Hechlińskiego
Lokalizacja GPS: 553.099581, 18.072168

Numeracja błędna. "Balkonowiec" ma numer 1217(numeracja z czasów D.A.G - 217) Drugi "balkonowiec" został wyburzony, miał numer 1218(numeracja z czasów D.A.G - 218).

IV. DAG - ZAPLECZE SOCJALNE

16. Nr 401
Typ: budynek szpitala zakładowego
Strefa produkcyjna zakładów DAG: zaplecze socjalne
Data budowy: 1943 r.
Lokalizacja: ul. Hutnicza
Lokalizacja GPS: 53.094155, 18.102490

Nie jest to "ZAPLECZE SOCJALNE", a zaplecze techniczne.
Budynek nr 401 to ambulatorium wyposażone w kilka łóżek, w późniejszym okresie funkcjonował również w tym budynku gabinet dentystyczny. Cięższe przypadki chorób były kierowane do szpitala miejskiego. Zakład dysponował jednym ambulansem, który garażował w remizie strażackiej.

[Robertos]

Mam pytanie do Bunkra
przeglądając wątki w temacie D.A.G zauważyłem ,że w 2020 roku pojawiła się nowa informacja odnośnie określenia numeracji linii produkcyjnych w strefie NGL.
Cały czas uważałem ( przy najmniej nigdzie nie znalazłem zaktualizowanej informacji ani na forum ani w literaturze) ,że linia na , której jest trasa turystyczna to linia produkcyjna nr II ,a trwała ruina to linia nr I.
Zresztą w tym wątku jest komentarz z 2019 roku -przykład :

26. Nr 1115
Typ: Budynek denitracji kwasów na II linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.071086, 18.076349

Wiec moje pytanie jest następujące :
Na jakiej podstawie zmieniono ten pogląd – są jakieś dokumenty , plany ?
Czy tam gdzie jest dziś trasa turystyczna była procesowana nitrogliceryna czy w budynkach , które dziś są tzw ,,trwałą ruiną” ?
Czy była na NGL linia zapasowa / rezerwowa czy produkcja była na jednej i drugiej linii ? a może docelowo obie miały działać równocześnie ?

[bunkier]

Mam pytanie do Bunkra
przeglądając wątki w temacie D.A.G zauważyłem ,że w 2020 roku pojawiła się nowa informacja odnośnie określenia numeracji linii produkcyjnych w strefie NGL.
Cały czas uważałem ( przy najmniej nigdzie nie znalazłem zaktualizowanej informacji ani na forum ani w literaturze) ,że linia na , której jest trasa turystyczna to linia produkcyjna nr II ,a trwała ruina to linia nr I.

Wydział NGL podzielony jest na trzy strefy. Od roku 2014, wspominam na wycieczkach o błędnej numeracji linii produkcyjnych. Ale wiadomo, są „wyznawcy” powiedzenia: „jak nie napisano, to znaczy że nie istnieje” i dlatego w tym wątku: https://www.forum.bsmz.org/viewtopic.php?f=11&t=9062 taką informację zamieściłem.

Zresztą w tym wątku jest komentarz z 2019 roku -przykład :

26. Nr 1115
Typ: Budynek denitracji kwasów na II linii produkcyjnej
Strefa produkcyjna: NGL – BETRIEB (wchodzi w skład Exploseum - Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg)
Data budowy: 1944 r.
Lokalizacja: kompleks leśny pomiędzy ul. Alfreda Nobla i Eugeniusza Smolińskiego
Lokalizacja GPS: 53.071086, 18.076349

Komentarz na podstawie: „Wykaz zabytków nieruchomych na terenie dawnego DAG-u wpisanych do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków” - stan z 2017 r. Wykaz typu kopiuj/wklej, czyli powielanie poprzednich błędów(inne wykazy i opracowania). A pomyłka z numeracją, to być może zła interpretacja zdania(zdjęcie poniżej), z projektu autorstwa Jarosława Butkiewicza oraz Roberta Grochowskiego pt.: „Potencjał turystyczny rejonu NGL-Betrieb, dawnego D.A.G. Fabrik Bromberg, w kontekście promocji i rozwoju Bydgoszczy”(2005 r.) Od tego właśnie projektu zaczęło się tworzenie atrakcji turystycznej. To tak dla przypomnienia bo „redaktorzy” z pewnej „ortopedii” mają z tym problem.

Wiec moje pytanie jest następujące :
Na jakiej podstawie zmieniono ten pogląd – są jakieś dokumenty , plany ?

Na podstawie badań własnych, relacji świadków(zapis audio i wideo) oraz dokumentacji z innych zakładów D.A.G oraz DSC.

Czy tam gdzie jest dziś trasa turystyczna była procesowana nitrogliceryna czy w budynkach , które dziś są tzw ,,trwałą ruiną” ?

Produkcję na linii nr II próbowano uruchomić pod koniec 1943 roku, nie obyło się bez problemów. W 1944 doszło do kilku poważnych awarii przy próbach nitrowania gliceryny. W dwóch przypadkach całkowitemu zniszczeniu uległ budynek nitracji. Były długie przestoje. Linia nr I nie była gotowa do produkcji, ze względu na zmiany konstrukcyjne budynku nitracji. Miało to związek z awariami na linii nr II. Ogólnie do stycznia 1945 r., wydział NGL nie sprostał wymaganiom produkcyjnym.

Czy była na NGL linia zapasowa / rezerwowa czy produkcja była na jednej i drugiej linii ? a może docelowo obie miały działać równocześnie ?

Nie było linii zapasowej. Obie linie miały działać równocześnie.

[Robertos]

dziękuję za informację
czyli z tego rozumiem ,że w jednym przewodnicy i dostępne książki mają rację - na linia produkcyjnej na, której jest trasa turystyczna nie było produkcji nitrogliceryny. Ale mylą się w tym,że to nie była linia zapasowa - rezerwowa. Obie linie miały docelowo działać równolegle.

[Adam Artur]

Ja reż dziękuję Bunkier za informację zwrotną.
Ja się jeszcze zastanawiam nad meldunkami Armii Krajowej , która zawierały między innymi takie informacje:
Raport z dnia 18 lutego 1944 ,
sygn.mf.2375/3,karta37
2.Produkcja dzienna prochu - 20 t, nitrogliceryny -5 t. Produkcja zmalała ze względu na wybuch budynku fab. nitrogliceryny ( bud.137,NGL.II). Poprzednio produkowano 50 t prochu ,12 t nitrogliceryny ( dziennie)……

To ,że raporty AK zawierały nieścisłości to rzecz wiadoma ( w innych meldunkach jest informacja np. o tym, że fabryka to powierzchnia ponad 40 km² gdzie dziś już wiadomo ,że było inaczej …) tu natomiast stwierdzono ,że wybuch nastąpił w budynku 137 ( czyli nitrator – trasa turystyczna) a tam przecież nie było produkcji nitrogliceryny. Dodatkowo jest napisane ,że mimo iż budynek był wyłączony z produkcji to nitroglicerynę produkowano ,ale ilości zmalały z 20 t do 5 t. Więc tu rodzi się pytanie czy to kolejny błąd w raporcie ? czy to możliwe aby fabryka miała zapasy ? ( ale gdzie by wtedy składowali nitroglicerynę ?) a może była sprowadzana do czasu wznowienia produkcji z zewnątrz ?. Wg mojej oceny raczej mało prawdopodobne i obstawiam na błąd w raporcie ,ale może się mylę.
Bunkier napisał :
W 1944 doszło do kilku poważnych awarii przy próbach nitrowania gliceryny. W dwóch przypadkach całkowitemu zniszczeniu uległ budynek nitracji
Więc z tego wynika ,że były dwa poważne zniszczenia nitratora.
W literaturze spotkałem się tylko z jednym takim zdarzeniem mianowicie z dnia 12 stycznia 1944, gdzie w wyniku eksplozji zginęło trzech pracowników obsługi: Czech - Karl Rutschitschka – lat 40 , Niemiec Max Vogel – lat 40 i jeszcze jeden Niemiec nieznany z nazwiska.
A kiedy więc był drugi tak poważny wybuch na strefie NGL - znamy jakąś datę i wiemy ilu pracowników zginęło ?

Po za tym kolejny raport AK
z dnia 13 kwietnia 1944
sygn.mf.2375/2,karta 53
mówi między innymi o tym :
….od początku marca 44 r w oddziale produkcji prochu wyrabia się tylko proch artyleryjski …. Produkcja innych prochów dotychczas wyrabiana została przerwana
Rozumiem ,że tu jest mowa tak naprawdę głownie o prochu do broni rakietowej ( np. Nebelwerfer) i fabryka zaczyna się skupiać tylko na produkcji prochu rurkowego.
…….Oddział produkcji nitrogliceryny nieczynny w ciągu 2 miesięcy z powodu wybuchu kotła , został ponownie uruchomiony…….
A tu jest informacja ,że nitrogliceryna nie była wcale produkowana przez 2 miesiące , gdzie we wcześniejszym raporcie była inna informacja.

Reasumując widać ,że w raportach Armii Krajowej też są nieścisłości, które też mieszają dzisiaj w ustaleniu faktów. Dopiero wnikliwe badania przedmiotowego tematu pozwala na weryfikację stanu faktycznego.

[bunkier]

To ,że raporty AK zawierały nieścisłości to rzecz wiadoma ( w innych meldunkach jest informacja np. o tym, że fabryka to powierzchnia ponad 40 km² gdzie dziś już wiadomo ,że było inaczej …)

Wspólnie z Robertem robiłem kwerendę archiwalną, te raporty pochodzą z Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Niestety, meldunki nie są do końca wiarygodne. Nawet w Komendzie Głównej AK, informatorów określano jako fantastów.

...tu natomiast stwierdzono ,że wybuch nastąpił w budynku 137 ( czyli nitrator – trasa turystyczna) a tam przecież nie było produkcji nitrogliceryny. Dodatkowo jest napisane ,że mimo iż budynek był wyłączony z produkcji to nitroglicerynę produkowano ,ale ilości zmalały z 20 t do 5 t. Więc tu rodzi się pytanie czy to kolejny błąd w raporcie ? czy to możliwe aby fabryka miała zapasy ? ( ale gdzie by wtedy składowali nitroglicerynę ?) a może była sprowadzana do czasu wznowienia produkcji z zewnątrz ?. Wg mojej oceny raczej mało prawdopodobne i obstawiam na błąd w raporcie ,ale może się mylę.

Gruszka w swojej książce stwierdził, że wybuch był w budynku 134(jak wiadomo, jest to magazyn). Więc dochodzi kolejna nieścisłość. Relacje świadków oraz pozostałości po wybuchu, jednoznacznie wskazują na budynek 138(linia II). Nie mogli produkować 20 ton NGL, wydajność jednej linii to ok. 14,4 ton/doba. Teoretycznie, w praktyce było dużo mniej. W D.A.G. Bromberg, nie magazynowano NGL, cała produkcja była zużywana na bieżąco. Nitrogliceryna nie była sprowadzana. Natomiast z D.A.G. Krümmel dostarczano masę prochową w celu dalszej obróbki(mieszanie, walcowanie, prasowanie).

Więc z tego wynika ,że były dwa poważne zniszczenia nitratora.

Dokładniej to trzy. Co do drugiej awarii, to niestety dokumenty i relacje świadków są mocno rozbieżne. Więc szczegółów nie będę podawał. Skutki trzeciej awarii są widoczne do dzisiaj, podpowiem, nie są to ściany

Rozumiem ,że tu jest mowa tak naprawdę głownie o prochu do broni rakietowej ( np. Nebelwerfer) i fabryka zaczyna się skupiać tylko na produkcji prochu rurkowego.

Nie tylko rurkowego.