Symbolika nagrobków

[Misia]

Ostatnio zaczęło się pojawiać coraz więcej wypowiedzi na temat nagrobków, sztuce cmentarnej i symbolice.
Dlatego postanowiłam założyć nowy wątek, w którym będziemy mogli zgromadzić wszelkie informacje na temat symboliki.
Wiem, że Ewing założył wątek na temat sztuki cmentarnej, ale myślę, że chciał się skupić na zdjęciach i rzeźbach, a nie symbolice.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Cmentarze są wizualnym wyrazem kultu zmarłych, a także pamięci o nich, dlatego też stawia się im nagrobki drewniane, kamienne bądź żelazne. Sadzi się również w ich pobliżu kwiaty, zwłaszcza bluszcz i tuje, gdyż symbolizują nieśmiertelność. Nagrobki te zazwyczaj zawierają liczne ozdoby, często symboliczne.

Pierwszym symbolem na jaki się natykamy wchodząc na teren cmentarza jest brama cmentarna.
Ważne jest zapewnienie zmarłym spokoju i ciszy. Cmentarze otoczane są często symbolicznie rowem, parkanem czy murem, dla nadania im ustronnego charakteru. Takie oddzielenie od codziennego gwaru jest też widocznym odgraniczeniem świata żywych i umarłych, sfery sacrum i profanum.
Brama symbolizuje przejście z jednego stanu w drugi, przejście między światem żywych i zmarłych.

Brama cmentarza Nowofarnego

Zdjęcie z http://www.cmentarze.bydgoszcz.pl


Brama Cmentarza Radzieckich Jeńców Wojennych na toruńskich Glinkach

[night prowler]

Przeważająca ilość symboli sztuki nagrobnej odwołuje się do dwóch tematów:

przemijalności i kruchości świata doczesnego;
nadziei i chwały życia wiecznego;

Najbardziej wyrazistym symbolem chwały życia wiecznego jest grobowy portyk – trójkątny szczyt z podpierającymi go kolumnami, między którymi pojawiają się postacie znane z Biblii. Podobnie jak w przypadku bramy cmentarnej portyk stanowi również symboliczną granicę przejścia pomiędzy światem żywych i umarłych. Na progu nowego świata zmarłego wita Zbawiciel, Matka Boska lub sceny biblijne. Nawet rodzaj kapiteli wieńczącej kolumnę nadawał określone znaczenie i odnosił się do cech zmarłej osoby. Kapitela w porządku doryckim – szlachetność i dostojność, joński, – pośmiertny spokój i harmonia wynikająca z cnotliwego życia.

Portyk stylizowany jest prawie wyłącznie na wzór budowli antycznych. Ma to odzwierciedlać doskonałość nowego świata nieśmiertelności oraz podkreślić prestiż zmarłego.

Piękno oraz nieśmiertelność ujawniane są także poprzez inne symbole, o których wkrótce.

[Misia]

Symboliczne przejścia-granice między doczesnością a życiem po życiu, ukazywane jako drzwi lub brama, pilnowane są czasem przez Anioła.
Można się domyślać, że Anioł otwiera je i pilnuje, aby nikt niepowołany nie wszedł lub nie wyszedł z Zaświatów. Jest to Anioł Śmierci przepuszczającym dusze przez próg Wieczności.

Anioł strzegący wejścia jest zapewne Aniołem Stróżem, dbającym, aby jego podopieczni spokojnie mogli oczekiwać Zbawienia. Anioł ten umieszczony na nagrobku pełnił głównie rolę orędownika i strażnika spokoju zmarłych.

Symbol Anioła najczęściej spotkać można na grobach dzieci lub osób zmarłych w młodym wieku. Nie jest to jednak regułą.
Dzieciństwo zawsze uważane było za okres bezgrzeszności i niewinności, dlatego uważało się, że kiedy zmarło dziecko powiększało ono grono aniołków.
Anioły na grobach dzieci występują w roli reprezentantów bożej łaski oraz przewodników idącej do raju duszy.
Postać dziecięcego aniołka, nawiązuje w pewnym stopniu do spotykanych od czasu renesansu tzw. putt, czyli nagich chłopców przedstawianych często w roli geniuszy śmierci.

Czasem pojawiają się również nagrobki, gdzie dumający nad grobem anioł trzyma lirę, księgi lub koło zębate, stając się w ten sposób patronem muzyki, literatury lub (rzadziej) działalności przemysłowej.



Źródła:
http://www.cmentarium.sowa.website.pl/index.html
Garbaczewski Witold: Marność i chwała. Kalendarz Bydgoski 2002

[Lidka]

Zastanawiam się co w symbolice cmentarnej oznacza gwiazda?

[Misia]

Ogólnie gwiazda symbolizuje m.in: boską ideę, boskie oko, bóstwo, Mesjasza, boski ogień, światło niebiańskie, nieskończoność, ideał, szczęśliwość, nadzieję, nieśmiertelność, przeznaczenie. Jeśłi na nagrobku wystepuje Gwiazda Dawida jest oczywiście symbolem judaizmu.

Gwiazda więc prowadzi dusze zmarłych, przyświeca im drogę, daje nadzieję na życie wieczne.

Gwiazdka oznaczająca w inskrypcji datę narodzin jest przypomnieniem gwiazdy betlejemskiej i symbolizuje boską cudowność faktu narodzin, krzyż oczywiście przypomina śmierć Chrystusa.

[night prowler]

Najogólniej symbole spotykane na cmentarzach możemy podzielić na:

1. motywy architektoniczne - brama cmentarna, portyk;
2. motywy figuralne - anioł, gwiazda, przedmioty;
3. motywy floralne - rośliny, kwiaty, drzewa;

Przykłady motywów architektonicznych i figuralnych opisaliśmy już pokrótce (co nie znaczy, że nie będzie o nich więcej). Pora teraz na ostatnią grupę. Rośliny zdobią zarówno groby katolickie, jak również ewangelickie i żydowskie.

Najbardziej rozpowszechnionym symbolem floralnym jest palma. Gałązka palmy nie tylko jest symbolem męczeństwa, oznacza również zwycięstwo nad grzechem, życie w stanie łaski uświęcającej, dobrobyt i pośmiertną nagrodę zbawienia. W kontekście biblijnym przypomina o wjeździe Chrystusa do Jerozolimy.

Z kolei w tradycji żydowskiej palma (bukiet lulaw), a dokładnie jej owoce porównywana jest z ludźmi studiującymi Torę. Znaczy więc osobę sprawiedliwą i cnotliwą, która zasługuje na życie wieczne.

[Misia]

Zdjęcia symbolicznych palm na nagrobkach:

-- 29 mar 2010 --

Kiedyś był zwyczaj wkładania różnych przedmiotów do trumny zmarłego. Wśród nich pojawiała się również palma (wielkanocna )
Palmę wielkanocną, wkładano aby za jej pomocą zastukać do Bram Niebieskich.

Palmowe gałązki na grobach wskazują na miłosierdzie i wszechmoc boską, a także nadzieję na wieczne życie po śmierci.

[night prowler]

Podobne znaczenie do palmy ma winne grono.

Wykute w kamieniu kiście winogron i winne latorośle symbolizują krew Chrystusa, ale także nieśmiertelność duszy. Osoba pochowana (latorośl) wychodzi z krzewu winnego (Chrystusa) i cieszy się przynależnością do zbawionych.

Na stelach mennonickich możemy spotkać owoce granatu - wielka ilość pestek symbolizuje tu bogactwo zaś kolor soku krew Chrystusa.

Według tradycji żydowskiej winne grono to dar błogosławieństwa Bożego, wyraża bogactwo duchowe, owocną pracę oraz nadzieję na życie wieczne.




Winorośle na macewach żydowskich

Zdjęcia pochodzą z Forum Poszukiwaczy Eksplorator

[GrapHite]

nie wiem czy tutaj się nadaje moje pytanie:
co dokładnie symbolizują kamienie ułożone na nagrobku na cmentarzu żydowskim (np Łódź) sporo tam tego

[Lidka]

Już o tym pisał Seth, przy okazji cmentarza w Koronowie.

[Misia]

Obyczaj ten ma już ponad 3 tys. lat. Związany jest z tradycją żydowską. Dawniej obowiązywała dosyć ścisła zasada „kwiaty są dla żywych, a kamienie dla ludzi”. Kamień uważa się – jako martwą rzecz – za symbol pamięci, który można położyć na grobie, zaś kwiaty jako rzeczy żyjące należą się osobom żywym.
Zwyczaj układania na grobach kamyków prawdopodobnie pochodzi z czasów, gdy zwłoki grzebano na pustyni. Był to rodzaj zabezpieczenia miejsca pochowku przed dzikimi zwierzętami a także wyraz szacunku dla zmarłego.

[seth]

Zwyczaj układania na grobach kamyków prawdopodobnie pochodzi z czasów, gdy zwłoki grzebano na pustyni. Był to rodzaj zabezpieczenia miejsca pochowku przed dzikimi zwierzętami a także wyraz szacunku dla zmarłego.

Tak, to prawda Tradycja żydowska każe kłaść kamienie po dziś dzień. Nic żywego, dla nieżywych. Jednak czasy się zmieniają i obecnie kwiaty na pogrzebie nie są już tak dziwne, jak kiedyś

[Misia]

Kolejny symbol - Drzewo jest bardzo rozpowszechnionym motywem, występującym w wielu religiach i wierzeniach.


Cmentarz na ul. Piastowej, Bydgoszcz, 2010

Drzewo symbolizuje wzrost, drabinę do nieba, odradzanie się, jedność, wielkość, sprawiedliwość, stałość, nadzieję, wiedzę, mądrość, odrodzenie, zmartwychwstanie, nieśmiertelność.

W Biblii występują m.in. Drzewo Poznania Dobra i Zła oraz Drzewo Życia.
W mitologii skandynawskiej Yggdrasil (Igdrasil) - drzewo wszechświata, wiecznie zielony jesion, stanowi oś świata. U jego stóp spotykali się bogowie, by porozmawiać i sądzić śmiertelnych.

Drzewo kosmiczne, Drzewo świata to drzewo łączące siły podziemne (poprzez korzenie) ze sferami kosmicznymi (korona) i życiem na ziemi (pień). Jego owoce albo liście zawierają przeszłość i przyszłość.
Wzrastanie, kwitnienie, wydawanie owoców, zrzucanie liści - to w istocie fazy życia ludzkiego (młodość, dojrzałość starość). Jednakże sen zimowy jest tylko przerwą, po której następuje zmartwychwstanie na wiosnę.

W symbolice żydowskiej drzewo jest symbolem mesjańskiej nadziei, złamane drzewo natomiast oznacza tragiczną śmierć, bądź występuje jako metafora śmierci.

źródło: http://www.wcss.wroc.pl/wroclaw/religia ... _sy_op.htm


Spotykany często już w czasach staropolskich motyw łamiącej drzewo kostuchy oznaczał bezpotomną śmierć ostatniego członka rodu.

Drzewa rosnące na cmentarzach dodają wiele uroku, a tym samym spokoju miejscu, są wyrazem mocy i siły, a rzucany przez nie na nagrobki cień wprowadza nastrój spokoju, wyciszenia, pogodzenia z nieuniknionym losem.


Cmentarz Nowofarny, Bydgoszcz, 2010

W sztuce sepulkralnej najczęściej mamy do czynienia z dębami.

Dąb
Pozbawiony konarów fragment dębowego pnia, na którym dostrzec można czasami wyrastające młode listki wg Pisma Świętego - szczególnie Księgi Hioba - łączy się z symboliką śmierci i zmartwychwstania. Występuje on w funkcji oryginalnego cokołu, podtrzymującego tablicę zawierającą informacje o osobie zmarłej.Zbudzenie się człowieka do nowego życia skojarzone tu zostało z wyrastaniem świeżych, pokrytych listkami gałązek z powalonego pnia.

Celtowie, Germanie, Słowianie sądzili, że dęby przyciągają pioruny, dlatego najczęściej poświęcano je bogom typu Jowisza czy Thora.
Liściom dębu przypisywano właściwości hipnotyzowania lwów, a żołędzie, ze względu na swój kształt, uchodziły za symbol męskości.
Romantyzm uczynił dąb symbolem siły i niezłomności.

W sztuce sepulkralnej utożsamiano go z nieśmiertelnością i długowiecznością (bardzo twarde drewno).

W symbolice żydowskiej dąb symbolizuje człowieka sprawiedliwego, który po śmierci zamieszka w ziemi Obiecanej.

Wizerunek drzewa - a dębu szczególnie - utrzymał się jako ważny składnik ikonografii nagrobkowej jeszcze do połowy XX stulecia.


Cmentarz na ul. Cechowej, Bydgoszcz, 2010

[night prowler]

Niezwykle popularną na całym świecie rośliną cmentarną jest cyprys. To iglaste drzewko pochodzi z krajów śródziemnomorskich. Już w starożytnym Rzymie utożsamiane było z żałobą. Jego gałązki używano do dekoracji pogrzebowych. U innych ludów ze względu na wieczną zieloność i długowieczność uchodził za symbol nieśmiertelności i długiego życia. W dawnych Chinach wierzono, że spożywanie nasion cyprysu zapewnia długowieczność. Przypisywano mu również moc chronienia przed czarami.

Identyczne znaczenie ma cyprys w symbolice chrześcijańskiej. Według tradycjii arka Noego zbudowana została z drzewa cyprysowego - najtwardszego i najtrwalszego materiału do budowy łodzi. Uważany jest za rajskie drzewo i z racji tego wyraża nadzieję na życie wieczne.

Niestety cyprys raz ścięty nie odradza się więc symbolizuje śmierć. W romantyzmie jest siedliskiem dusz, o których Juliusz Słowacki pisał w czarnych cyprysach dusze zamknięte oraz znakiem pożegnania o czym przypomina Adam Mickiewicz Jej ręką ułamana gałąź cyprysowa zawsze przypomina ostatnie – bądź zdrów.

Podsumowując cyprysy symbolizują: troskę, smutek, żałobę, śmierć, rozpacz, ale też trwałość, nieśmiertelność, życie pośmiertne, odrodzenie, zmartwychwstanie, świętość życia, płodność.

[Misia]

Kolejnymi charakterystycznymi drzewami cmentarnymi są:

Lipa drobnolistna - drzewa długowieczne, które najczęściej tworzą układy alejowe. Uważane były za drzewa święte i nazywane "drzewem Sądu Ostatecznego". Ponadto w tradycji ludowej zapach kwiatów lipy uznawano za odwrotność zapachu zwłok

Cis pospolity stanowi zarówno symbol śmierci, jak i zmartwychwstania. Jego długowieczność wiązano z nieśmiertelnością lub zwycięstwem życia nad śmiercią. Podobnie jak bukszpan, cyprys i bluszcz stanowił stały element ozdoby cmentarzy (zwłaszcza w Europie Śródziemnomorskiej, z powodu panującego tam klimatu).
Ponadto w symbolice chrześcijańskiej cis oznacza: płomień ognia, święty smutek, śmierć, wierność Boga wobec narodu wybranego

[night prowler]

Akacja - uważano ją symbol męki i zmartwychwstania. Ludowa tradycja łączyła akację z Jezusem. Uważano, że to właśnie z drzewa akacjowego wykonano cierniową koronę. Z tego też drewna miano zrobić Arkę Przymierza. Co najmniej od XVIII wieku akację uważano za symbol nieśmiertelności w życiu wiecznym (epoka wiktoriańska). Nieraz gałązki akacji kładziono na grobach.

Akacja biała w symbolice chrześcijańskiej oznacza przyjaźń, akacja czerwona - próżność, akacja żółta - miłość.


Sosna - w sztuce sepulkralnej występuje rzadko. Na Dalekim Wschodzie uważana za drzewo życia, długowieczności (wiecznie zielona), a także symbol szczęśliwego małżeństwa. W Europie można ją porównać do kolumny, a więc stanowi pewien łącznik między światem żywych i zmarłych, materią a duchem. Według interpretacji wiktoriańskiej sosna oznacza wierność, odrodzenie (regenerację) oraz płodność.

Sosnowa szyszka oznacza mądrość, nieśmiertelność.

[Misia]

Wierzba ze względu na smutno zwisające gałązki, jest częstym elementem dekoracyjnym cmentarza. Symbolizuje jednak powściągliwość lub dziewictwo.

Gałązka wierzby oznacza w chrześcijaństwie czystość,
gałązka ścięta wypuszczająca pączki - wieczna nagroda w niebie,
gałązka zielona - łaska Boża nieustająca, nadzieja nieprzemijająca, opieka, szczęście domowe, zdrowie, życie odradzające się,
wierzba płacząca - smutek.


Cedr jako wysokie drzewo miał znaczenie podobne jak obelisk, ale ze względu na strzelistość często uosabiał wyniosłość (także w sensie negatywnym) jak również nieprzemijalność.
Cedr symbolizuje chwałę człowieczeństwa Chrystusa, hardość, nieprzemijanie i niezwyciężoność Kościoła, pokorę, pychę, wyniosłość, wzniosłość.
Cedrowe lasy Libanu symbolizują królestwo Boże.

[night prowler]

Bambus - na polskich cmentarzach niespotykany, jest znakiem Buddy. Siedem sęków bambusa symbolizuje siedem poziomów oświecenia w buddyzmie. Ponadto w tradycji japońskiej pędy bambusa uosabiają poświęcenie i prawdę.

Brzoza - najczęściej sadzono je za głową zmarłego. Drzewa te symbolizowały litość i dobroć. Pochylone nad grobem sylwetki brzóz miały opłakiwać zmarłego. Długie zwisające pędy tych drzew przyrównywano do włosów pochylonej, płaczącej dziewczyny. W polskiej tradycji brzoza ma jeszcze jedno znaczenie. Ze względu na liczne powstania i wojny w krajobrazach miast i wsi powstawało wiele cmentarzy, na których pośpiesznie chowano poległych. Na grobach najczęściej stawiano proste brzozowe krzyże. Również dzięki białej korze drzewo stanowiło ciekawy akcent w kompozycji cmentarza.

Robinia akacjowa - często spotykana na wiejskich cmentarzach. W kulturze ludowej W kulturze ludowej sadzenie drzew "kolczastych" miało uniemożliwić zmarłemu wydostanie się spod ziemi i składanie nocnych wizyt żywym.

Żywotnik - podobnie jak cis jest symbolem śmierci i zmartwychwstania.

[Misia]

Obok drzew częstym symbolem pojawiającym się na cmentarzach są kwiaty.

Kwiaty reprezentują wszystkie te rzeczy, które - choć piękne - szybko przemijają.
Ze względu na gwiaździsty układ płatków często utożsamiane są ze słońcem lub centrum mistycznym (zwłaszcza kwiat lotosu). Kwiaty stanowią symbol młodego życia, radości, końca zimy, a więc zwycięstwa nad śmiercią. A zatem, zwiędły kwiat to przerwane istnienie, kruchość życia i przemijanie. Motyw często pojawiający się na grobach osób zmarłych młodo albo w sile wieku.

Kwiaty przywoływały nadzieję na zmartwychwstanie oraz na pobyt wśród kwiecistych niebiańskich łąk. Ich ogólne utożsamianie z odradzaniem się, czyniło z kwiatów i kwitnienia symbol nadziei, łaski bożej

W żydowskiej sztuce sepulkralnej opuszczony bukiet lub kwitnąca, ale odcięta gałąź, symbolizuje śmierć młodego człowieka, najczęściej kobiety.



Kwiatowym motywem pojawiającym się powszechnie na nagrobkach jest róża.
Poprzez kojarzenie z miłością i pięknem zamieszczano ją dawniej na grobach młodych kochanków.
Źródłem symbolu jest mit o pięknym Adonisie, z którego krwi urosła pierwsza czerwona róża. Był on kochankiem Królowej Cypru, która wyprosiła, aby mógł on chociaż wiosnę i lato spędzać z nią. W tym kontekście róża oznacza odrodzenie, miłość zwyciężającą śmierć. Poza tym sądzono, że chłodzi gorąco wina, dlatego pełniła podobną funkcję jak bluszcz.

Kolor czerwieni i czerwony kwiat są najprawdopodobniej najstarszymi symbolami śmierci, odległym wspomnieniem "czerwonych pochówków", człowieka pierwotnego w grobach wypełnionych kolorem ochry, symbolem bólu i żałoby.

W kulturze chrześcijańskiej róży przypisuje się wiele religijnych znaczeń. Białe róże symbolizują miłość Matki Boskiej do Syna oraz zmartwychwstanie, czerwone zaś – Mękę Pańską.

W złamanej kolumnie z różanym wieńcem zadaniem róży jest "umilać zmarłym spoczynek wieczny", lecz nie tylko. Otóż kolce róży mają odpędzać od grobu wszelkie złe moce. Kolce róż symbolizują także cierpienie, grzech oraz koronę cierniową.

W mowie kwiatów czerwona oznacza gorącą miłość, jednakże biała to śmierć. Co prawda w rzeźbie nie da się oddać koloru, lecz z racji swojego uroku, kwiat ten stanowi najczęstszy element nagrobków i wieńców.
Ogólnie te piękne, efemeryczne kwiaty są symbolem przemijania, śmierci, wdzięku, wieczności, odrodzenia oraz miłości, która zwycięża śmierć.


Cmentarz na ul. Cechowej, Bydgoszcz, 2010


Cmentarz na ul. Piastowej, Bydgoszcz, 2010


źródło: http://odkrywcy.feen.pl

[Lidka]

A to moja róża do cmentarnego ogródka.