Śluza trapezowa (workowa)

[Ewing]

Cały system napełniania i spuszczania wody można było zobaczyć na prezentowanych wcześniej planach
http://architekturmuseum.ub.tu-berlin.d ... ten=209427
http://architekturmuseum.ub.tu-berlin.d ... ten=209617
Identyczny system jest zainstalowany w śluzie na Okolu tylko na zewnątrz.

[Maciej Kulesza]

Ten system na Okolu i Czyżkówku jest tylko podobny. Rzeczywiście jest zainstalowany na zewnątrz. Jednak ten z Okola i Czyżkówka odpowiada za obieg wody między zbiornikami oszczędnościowymi, a komorą śluzy i odwrotnie. Dodatkowo jest nieporównywalnie większy i obsługiwany mechanicznie. Można założyć że jest to rozwinięcie koncepcji z śluzy trapezowej. Zasada działania jest podobna.

Natomiast stalowe cylindry (2szt) zainstalowane na śluzie trapezowej (wewnątrz zachodniej ściany śluzy) odpowiadały tylko za napuszczenie wody do jej komory. Cylinder był rodzajem "korka" w kształcie stalowego walca, który unoszono do góry i przez okrągły otwór wlewała się woda. Czym wyżej unoszono cylinder tym przepływ wody był większy. Widać to doskonale na rysunku.

[jaras]

Dzisiaj rano koparka odkrywała tylną część śluzy po południu będą ładne widoki .

[BYDZIAK 1958]

^^^ Byłem zobaczyć.
Ciekawie to wygląda. Można teraz na podstawie odkrytych murów śluzy, wyobrazić sobie jej położenie i kształt. Połączenia boków śluzy z jej tyłem, były w kształcie łagodnych łuków. A za nią powstają tajemnicze instalacje. Za nią i nieco dalej. Być może dzięki nim popłynie tam woda i całość będzie się ciekawie prezentować. Choć pewnie w okresie jesienno - wiosennym, będzie to nieczynne i straszyć, podobnie jak "międzywodzie".

[bunkier]

Te instalacje to będzie cudo zwane fontanną.

[salamon]

Wygląda na to, że cudo będzie tryskało i świeciło.

[BYDZIAK 1958]

W nowej książce o historii śluzy miejskiej (Więcej we wątku o śluzach starego kanału), pojawiło się kilka unikatowych, niedawno odnalezionych zdjęć. Szczególne wrażenie zrobiło na mnie to, pokazujące budowę obecnej śluzy, w środku nurtu rzeki. Wśród nich jest też ujęcie, co prawda 'zza płotu', ale bardzo dobrze pokazujące widok na śluzę trapezową od strony północnej. Widok, który opisany jako 'przypuszczalny', zmontowałem niedawno i pokazałem na pierwszej stronie. Teraz, po porównaniu z tamtą rzeczywistością widzę, że z tej perspektywy wyglądało to ciut inaczej.

Jest też w tej książce pewna stara pocztówka, która pokazuje widok z dawnego mostu przy ulicy Grottgera. W głębi, trochę słabo, widać dawną śluzę trapezową.



Po jej powiększeniu można dostrzec otwartą bramę śluzy, - dobrze widoczne jej wschodnie skrzydło.(W czerwonym kole.) Charakterystyczna budka obsługi śluzy, jest w kole żółtym. W niebieskim polu widać, (być może przycumowaną) barkę, lub inną jednostkę pływającą. Możliwe, że mogła płynąć do cegielni Neumanna, albo odwrotnie.



Książkę polecam, szczególnie pasjonatom tematu.

[bunkier]

Zdjęcia z budowy śluzy miejskiej i nie tylko, są również do obejrzenia w większym formacie na wystawie w Muzeum Kanału Bydgoskiego.

[BYDZIAK 1958]

^^^ Jak najbardziej. Również polecam spacer do muzeum.

We wspomnianej książce, w połowie strony 59, można przeczytać, że dzięki budowie śluzy trapezowej, nastał również dobry moment do zbudowania nowych mostów. I dalej następuje opis budowy mostu wschodniego i jego niektórych cech technicznych. I tu mam pytanie, chyba głównie do Roberta. Choć i pewnie inni forumowicze znają na nie odpowiedź. Otóż do tej pory, mówiąc o tym moście, używałem nazwy 'Jagielloński'. Zachodni most, żelazny kratowy jednoprzęsłowy, nazywałem 'Portowym'. Nazw tych używałem przynajmniej na podstawie nielicznych publikacji, z którymi się spotykałem.
We wspomnianym opisie, ten wschodni most, nazwany jest 'Portowym'. Czy to jest przypadkowa pomyłka? Czy może to ja cały czas mam błędną wiedzę co do nazw tych mostów?
Dodam jeszcze, że szkoda, że został pewnie niechcący pominięty opis budowy mostu zachodniego. Tym bardziej, że zbudowany został w nowym właściwym miejscu, w osi mostu wschodniego.

[Robert Grochowski]

Witaj Bydziaku
Przede wszystkim miło było Ciebie wreszcie osobiście spotkać
Co do mostów w ciągu Wilhelm Strasse, to wszystko wyjaśnia fragment planu Kanału Bydgoskiego z 1899 roku. Most wschodni (obecnie Most Portowy południowy), przerzucony nad kanałem śluzowym, nosił nazwę Portowego (Hafenbrücke). Most zachodni (obecnie Most Młyński Południowy), wzniesiony na Brdzie, dzierżył nazwę Mostu Wilhelma (Wilhelmsrücke).
W znakomitym skądinąd opracowaniu K. Dudka ,,Brda i Kanał Bydgoski. Tom II. Mosty z biegiem rzek", nazwy i lokalizacja obydwu mostów zostały zamienione.

[BYDZIAK 1958]

Przede wszystkim miło było Ciebie wreszcie osobiście spotkać
(...)
W znakomitym skądinąd opracowaniu K. Dudka ,,Brda i Kanał Bydgoski. Tom II. Mosty z biegiem rzek", nazwy i lokalizacja obydwu mostów zostały zamienione.

Mi również miło.
A czy mogło być tak, że po odzyskaniu niepodległości, przyjęło się nazywać wschodni most Jagiellońskim i podobnie mogło być z drugim mostem? Nie pamiętam już dokładnie gdzie to widziałem, ale chyba nawet na niektórych przedwojennych pocztówkach taką nazwą opisywano ten most...
A wspomnianego "Brda i Kanał Bydgoski. Tom II. Mosty z biegiem rzek" i autora nie znam, choć nazwisko jest mi znane.

[GrapHite]

wspomnienie z 2010

[zecer]

A ja mam pytanie odnośnie zaprezentowanego fragmentu planu. Gdzie można go zobaczyć w całości?
A może jest gdzieś do zassania na dysk?

[BYDZIAK 1958]

^^^ Ja również znam nowy widok tylko z wizek, z pierwszej strony. Na nich, bramy śluz sprawiają wrażenie, że są osadzone w swoich dawnych miejscach. Np brama zachodnia, ulokowana jest głębiej (w stronę północną) od wschodniej. Dzisiaj spostrzegłem ciekawostkę, oznaczoną żółtą strzałką. Czy to ma być miejsce osadzenia bramy zachodniej? Czerwona strzałka pokazuje 'stare' miejsce w którym była osadzona dawna brama.

[BYDZIAK 1958]

(...)
A czy mogło być tak, że po odzyskaniu niepodległości, przyjęło się nazywać wschodni most Jagiellońskim i podobnie mogło być z drugim mostem? Nie pamiętam już dokładnie gdzie to widziałem, ale chyba nawet na niektórych przedwojennych pocztówkach taką nazwą opisywano ten most...
A wspomnianego "Brda i Kanał Bydgoski. Tom II. Mosty z biegiem rzek" i autora nie znam, choć nazwisko jest mi znane.

^^^
To jedna z takich przedwojennych pocztówek, z opisem, tym razem mostu zachodniego. (Nieco w głębi po prawej, śluza trapezowa.)
Czy jej opis jest pomyłkowy?

[BYDZIAK 1958]

Zatrzymałem się dziś, na chwilę, by zobaczyć na jakim etapie są obecnie prace przy 'odbudowie' śluzy.
Sporo jeszcze zostało do zrobienia. Na alejce, która będzie prowadzić do śluzy, stoją już ławki.

[GrapHite]

Ławki masakra jakaś.
tandeta

[BYDZIAK 1958]

Na ssc pojawiła się mało znana pocztówka ze śluzą trapezową. Ciekawym szczegółem jest wygląd dolnej część bramy śluzy. Do czasów mojej młodości, po płotku po lewej stronie, był w tym miejscu tylko po nim murek.

[Maciej Kulesza]

Pod koniec 2013 roku ukazała się bogato ilustrowana książka autorstwa Roberta Grochowskiego i Tomasza Izajasza "Bydgoska Scylla i Charybda, Unikatowa Śluza Trapezowa", wydana przez Wydawnictwo Pejzaż 2013

Rozmawiałem z autorami. Dzisiejsze internetowe wydanie "Gazety" publikuje rozmowę.
Zachęcam do kupienia książki. Publikowane są w niej unikatowe zdjęcia śluzy trapezowej odnalezione przez autorów w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy. Zdjęcia zostały wykonane na szkle. Autorzy oczyścili je komputerowo. Prezentują się wspaniale. Książka jest do nabycia w Muzeum Kanału Bydgoskiego.


Wklejam całą rozmowę.

Najpierw uznawana za nowatorską, kilkadziesiąt lat później została zasypana. W rozpoczętym Roku Kanału Bydgoskiego zostanie odsłonięta. - Bydgoska Scylla i Charybda znowu ujrzy światło dzienne - cieszą się autorzy albumu o jedynej takiej w Europie śluzie trapezowej.

Maciej Kulesza: Kanał Bydgoski był chyba jedyną inwestycją w naszym mieście, która pochłonęła tak wiele ofiar. Przy jego budowie podobno zginęło 2 tys. ludzi.

Tomasz Izajasz: Szacuje się, że do jego budowy sprowadzono od około 8 do nawet 18 tys. robotników. Oczywiście ta górna granica jest liczbą zdecydowanie przesadzoną, więc maksymalną liczbę osadników można szacować na poziomie 10 tys. Problemem były warunki, w których pracowali robotnicy. Często przebywali do pasa w wodzie, co prowadziło do licznych chorób takich jak febra czy czerwonka. Walenty Winid w monografii "Kanał Bydgoski" wspomniał, że co czwarty pracownik nie wrócił do domu ze względu na trawiące kolonie choroby.

Nie tylko z powodu konieczności przebywania w wodzie ta praca była skrajnie wyczerpująca.

TI: Kanał miał długość 26,6 km i budowany był przy wykorzystaniu prymitywnych narzędzi. Przecież dopiero kilkadziesiąt lat później pojawiły się prymitywne koparki i inne maszyny, które dziś są powszechnie wykorzystywane na placach budowy. Również warunki bytowo-mieszkalne tych ludzi były bardzo trudne.

Otwarcie kanału 9 czerwca 1774 r. okazało się całkowitą klapą. Dlaczego?

TI: Kanał budowano w szaleńczym tempie, co wymusił król Prus Fryderyk II Hohenzollern, który chciał jak najszybciej usprawnić handel do Prus, ale również w pewnym stopniu osłabić Gdańsk. W blisko 1,5 roku był gotowy, co nawet biorąc pod uwagę dzisiejsze technologie jest czasem fantastycznym. Jego otwarcie nie było sukcesem. Niestety po napuszczeniu wody do koryta kanału podniosło się dno i na odcinku co najmniej 3 km powstało jedno wielkie błoto. Do tego zawaliła się drewniana śluza w Prądach. Z innymi śluzami również były problemy.

Około 1800 r. zaczęto zastępować te nieudane drewniane śluzy budowanymi od nowa ceglanymi. Dlaczego tyle czasu musiało minąć? Niemcy nie potrafili rozwiązać problemów technicznych?

TI: Drewniane śluzy zastąpione zostały bardzo rzadko wykorzystywanym w hydrotechnice jeszcze budulcem - cegłą paloną. Duża część śluz w Europie powstawała z piaskowca, ale na naszych terenach jest to surowiec bardzo trudno dostępny, dlatego postanowiono wykorzystać cegły. Cytowany już wcześniej Winid wspomina, że do 1801 r. zbudowano wszystkie nowe ceglane śluzy, przy czym bardzo prawdopodobne jest, że na terenie Bydgoszczy powstały one już kilka lat wcześniej. Na Planie Lindnera z 1800 r. widać, jak wszystkie śluzy są już na "nowych miejscach".

Wegetacja kanału przez ćwierć wieku nie była konsekwencją tylko i wyłącznie problemów technicznych, które jak najbardziej dawały się we znaki śluzie miejskiej, ale przede wszystkim brakiem funduszy na utrzymywanie kanału, co prowadziło do degradacji urządzeń hydrotechnicznych.

Najdalej na wschód wysuniętą śluzą, związaną z Kanałem Bydgoskim, była śluza "miejska" (Stadtschleuse). Miała konstrukcję drewnianą. Dziś po niej nie ma śladu.

Robert Grochowski: - Prace przy jej budowie rozpoczęły się około 1773 r. Obiekt wybudowano na skraju Przedmieścia Gdańskiego, na terenie ogrodów bydgoskich mieszczan, w odległości 47 m na wschód od ówczesnego koryta Brdy. Odnosząc lokalizację do współczesnej zabudowy, śluza zlokalizowana była w rejonie wschodniego przyczółka mostów Solidarności, czyli poniżej obecnej śluzy miejskiej przy ul. Marcinkowskiego. Była to konstrukcja drewniana, z drewnianymi wrotami wspornymi ze stalowymi okuciami.

Jej realizacja przysparzała budowniczym wielu trudności. W 1788 r. zawaliła się.

RG: Było to związane z niedostatecznym konserwowaniem obiektu. Śluza zawaliła się, ale szczęśliwym trafem już rok wcześniej rozpoczęto prace przy budowie nowej śluzy miejskiej. Zaprojektowano olbrzymi, niezwykle nowoczesny, murowany z kamienia obiekt, nieznany dotąd na omawianym obszarze. Zakrojone na wielką skalę roboty przy budowie śluzy i nowego kanału żeglownego trwały blisko trzy lata (1787-1790). Cały trud poszedł jednak na marne, bowiem na skutek wadliwego posadowienia na ilastym, podmokłym gruncie śluza wkrótce po oddaniu do eksploatacji została tak silnie uszkodzona, że jej naprawę uznano za bezcelową. W niedługim czasie została całkowicie rozebrana. Wobec fiaska nowatorskiego projektu, w latach 1791-1792 odbudowano starą, uszkodzoną, drewnianą śluzę "miejską".

Ile w całości kosztowała budowa kanału?

TI: Około 800 tys. talarów, co jest olbrzymią sumą, biorąc pod uwagę, że w czasach pruskich za 2 talary można było kupić na przykład jeden garniec gorzałki czy dwie pary butów. Te miary trudno odnieść do dzisiejszych czasów, ale spokojnie można mówić o olbrzymich kwotach zarówno na budowę, jak i późniejsze odnowienie kanału.

XX w. to nowy rozdział historii Kanału Bydgoskiego. Powstał wtedy "nowy" kanał. I znowu były problemy z realizacją budowy śluz - np. Okole.

TI: W 1906 r. rozpoczęły się prace nad przygotowaniem dokładnych planów remontu kanału. Pierwotnie ruch na odnowionej drodze wodnej miał zostać otwarty wiosną 1914 r., czyli prawie idealnie 140 lat po jej uruchomieniu. Sprawa się odwlekła, bo ze względu na złe warunki geologiczne śluza Okole uległa uszkodzeniu. Ostatecznie nowy kanał otwarto w 1915 r.

Podczas remontu zdecydowano się jednak na inny wariant przeprowadzenia drogi wodnej, zgodny z pierwotnymi planami wytyczenia kanału. Postanowiono wykonać nowy przekop koryta o długości około 2 km i wybudować dwie śluzy funkcjonujące do dziś - Okole i Czyżkówko. Od strony finansowej ten wariant niekoniecznie był najlepszy, ale umożliwiał zastąpienie aż pięciu śluz na starym kanale dwoma na nowej nitce, co miało pozytywny oddźwięk w postaci znacznego skrócenia czasu śluzowania.

Nowe położenie kanału dało też możliwość zlikwidowania śluzy trapezowej, co było bardzo wyczekiwanym rezultatem przez bydgoskich kupców. Śluza ta mocno uprzykrzała życie mieszkańcom miasta korzystającym z żeglugi śródlądowej.

[img]Właśnie%20ta%20śluza%20w%20tym%20roku%20odsłonięta%20zostanie%20dla%20bydgoszczan.%20Jej%20historii%20poświęciliście%20też%20swoją%20książkę.%20Nazwaliście%20tę%20śluzę%20bardzo%20dziwnie%20-%20Bydgoską%20Scyllą%20i%20Charybdą?[/img]

TI: Nazwa jest wynikiem lektury znakomitej publikacji dotyczącej Kanału Bydgoskiego autorstwa Walentego Winida, który imionami potworów rodem z mitologii greckiej ochrzcił tę zasypaną i zapomnianą przez bydgoszczan śluzę. Przyrównał ją do potworów ze względu na zniszczenia wynikające z użytkowania jej na przestrzeni blisko 30 lat.

Ta śluza była trzecią w okolicy obecnych Mostów Solidarności. Kiedy powstała, była uznawana za obiekt niezwykle nowoczesny. Na czym polegało jej nowatorstwo?

RG: Nazwano ją "trapezową" albo "workową". Była interesującym przykładem rozwoju XIX-wiecznej myśli technicznej. Nietypowy był zarówno sam kształt komory, sposób usytuowania wrót górnych i dolnych w jednej głowie, jak również sposób jej funkcjonowania.

Manewrowanie w niej musiało być niezwykle skomplikowane.

RG: Nietypowa konstrukcja wiązała się z nietypowym sposobem śluzowania. Poziom wody na Brdzie Górnej wynosił 35,84 m n.p.m., zaś w kanale śluzowym - 32,65 m n.p.m. Śluza pozwalała statkom i łodziom pokonać ową różnicę poziomów, wynoszącą 3,19 m. Wadą przyjętej konstrukcji była jednak konieczność wcześniejszego obracania barek, by wpłynęły do śluzy rufą. Najbliższym miejscem dość szerokim na taki manewr była Brda poniżej mostu Bernardyńskiego, jeszcze do niedawna przez starych bydgoszczan nazywanego "obracanką". Od "obracanki" barka była holowana rufą, po czym wpływała do komory przez otwarte wrota dolnego stanowiska. W tym czasie wrota górnego stanowiska musiały być zamknięte. Z chwilą wpłynięcia statku do śluzy zamykano wrota dolne i odpowiednio sterując zasuwami w kanałach obiegowych, napełniano komorę wodą. Po napełnieniu jej do poziomu wody w Brdzie Górnej dziób jednostki przesuwano w kierunku górnych wrót. Wrota były następnie otwierane, a jednostka mogła już przodem wypłynąć na górne stanowisko, by udać się dalej w kierunku pierwszej śluzy na Kanale Bydgoskim.

W przypadku przemieszczania się statków w przeciwnym kierunku, tj. od Kanału Bydgoskiego w dół Brdy, sytuacja ulegała odwróceniu.

W 2011 r. prowadził pan prace archeologiczne w miejscu zasypanej śluzy trapezowej. Co odkryliście w jej wnętrzach?

RG: W trakcie badań odsłonięto część centralnego filara głowy oraz punktowo uchwycono mury wschodniej, północnej i zachodniej ściany komory. Odsłonięte fragmenty znajdowały się w dobrym stanie. Interesującym odkryciem z punktu widzenia konstrukcyjnego były relikty ścianki szczelnej.

Kiedy mieszkańcy zobaczą odsłoniętą już unikatową, jedyną taką śluzę trapezową w Europie?

RG: Prawdopodobnie wiosną tego roku. Obecnie trwa rewitalizacja obiektu, finansowana z budżetu miasta. Wykonawcą prac jest bydgoska firma "Hydro-Eko". To specjaliści od budownictwa wodnego - od wielu lat wykonują liczne prace przy śluzach Kanału Bydgoskiego. Projekt zakłada m.in. częściowe odsłonięcie komory śluzy oraz odrestaurowanie głowy, z rekonstrukcją wrót i kładek. Po latach zapomnienia bydgoska Scylla i Charybda ponownie ujrzy światło dzienne.

*Robert Grochowski - bydgoski archeolog, Tomasz Izajasz - kustosz Muzeum Kanału Bydgoskiego; autorzy albumu "Bydgoska Scylla i Charybda, Unikatowa Śluza Trapezowa", wydanego przez Wydawnictwo Pejzaż 2013

Cały tekst, zdjęcia są tutaj : http://bydgoszcz.gazeta.pl/bydgoszcz/1, ... z2pw1iRzGd

Jedne z wielu unikatowych zdjęć opublikowanych w albumie. (Materiały Archiwum Państwowego w Bydgoszczy)

Zdjęcie nr 1
Dolne stanowisko śluzy trapezowej. Zdjęcie jest unikatowe, pochodzi z 1905 r., posiada je w swoich zbiorach Archiwum Państwowe w Bydgoszczy. Dobrze widoczne są tu dolne wrota śluzy i - zaraz po lewej - górne wrota wsporne. Po prawej widać oryginalną balustradę, która została rozebrana w ubiegłym roku. Śluza oświetlana była lampami gazowymi. Obecnie trwają prace przy jej odkopaniu.

Zdjęcie nr 2
Budowa Śluzy Miejskiej w środku koryta rzeki Brdy, około 1910 r. Unikatowe zdjęcie pochodzi z zasobów Archiwum Państwowego w Bydgoszczy. Poniżej kadru znajdowała się (niewidoczna na zdjęciu) Śluza Miejska - trapezowa. W głębi widoczna jest Garbarnia Buchholza - nieistniejąca fabryka skór. Pozostały po niej zabytkowy budynek administracyjny jest siedzibą Wyższej Szkoły Gospodarki

[BYDZIAK 1958]

Pod koniec 2013 roku ukazała się bogato ilustrowana książka autorstwa Roberta Grochowskiego i Tomasza Izajasza "Bydgoska Scylla i Charybda, Unikatowa Śluza Trapezowa", wydana przez Wydawnictwo Pejzaż 2013

(...)

^^^ Było to w październiku. Również polecam. We wątku kanału też jest ta książka wspomniana.
Tak wyglądało, dla przypomnienia, zaproszenie na prezentację tej książki.