Forum Bydgoskiego Stowarzyszenia Miłośników Zabytków "BUNKIER"

Cmentarz ewangelicki w Pruszczu (powiat tucholski). To ten Pruszcz ze znaną stacją kolejową Pruszcz Bagienica. viewtopic.php?f=37&t=4143&p=25957&hilit=Bagienica#p25957
Cmentarz jest za wiaduktem kolejowym , pod którym przejeżdżamy pod torem linii na Tucholę i zaraz po lewej widzimy parking leśny i tablicę informacyjną o cmentarzu. Dalej w lasach też pięknie opisane szlaki.
Stan cmentarza dość typowy. Nagrobki w krzakach, brak ogrodzeń i metalowych krzyży.
Idąc kilkadziesiąt kroków wzdłuż nasypu na północ znalazłem kamienie – częściowo usypane w hałdzie. Niektóre z nich są ciosane przez kamieniarzy. Świadczy to chyba, że tam zaczęła się historia cmentarza, po czym przesuwał się on pomału na południe. To przesuwanie zainicjowała być może budowa linii kolejowej – na starszej mapie z 1913 nie ma linii w kierunku Tucholi (jest tylko ta w stronę Terespola - odcinek Terespol Pomorski - Więcbork - otwarcie 1909 r.) . Linia na Tucholę weszła trochę na skraj cmentarza gdy ją zbudowano w 1914 r.

1913


1940


Za tym wiaduktem w lewo 50 m.










I to miejsce nieco na północ od cmentarza; domniemane przeze mnie miejsce jego początku, co zasugerowały ciosane głazy:

Latem jadąc rowerem znad zalewu do Pruszcza (zabieram rower na łódkę) schroniłem się pod tą wiatą przed burzą. Szkoda, że nie wiedziałem, iż tuż obok znajduje się cmentarz; w tym roku na pewno go odwiedzę. Tablicę informacyjną powiesili chyba niedawno.

Może ktoś wie coś na temat pochówków Niemców poległych w okolicy i zwożonych pod Pruszcz w 1945 roku? Czy te groby były tez w rejonie tego cmentarza?
Ponadto w tej okolicy były też baraki obozu jenieckiego, w którym przebywali jeńcy angielscy. Może coś po nich zostało, jakieś miejsce, cmentarz, fundamenty baraków?

Obóz jeniecki w Pruszczu? A nie raczej komando robocze? Bo takie często pojawiały się nawet w małych wsiach i kwaterowano jeńców w obiektach typu budynek szkolny, dawna restauracja itp. A jeśli już nawet budowano jakieś "budynki" to były to prowizoryczne baraki z dykty bez posadzki.
A cmentarz jeniecki w Pruszczu - to już wykluczone, jeńcy "zachodni" byli traktowani przecież w miarę "normalnie" i chowano ich godnie - patrz pochówki jeńców zachodnich w Toruniu. Poza tym, bezpośrednio po 1945 oraz po 1956 w Polsce były obecne zagraniczne misje wojskowe, które przeprowadzały z reguły ekshumacje jeńców zachodnich, tak było np. w Toruniu, skąd ekshumowano m.in. Amerykanów, Anglików i Francuzów.

Odpuśćmy sobie zatem cmentarz jeńców angielskich. Były jednak baraki, może komando, oddział obozu w terenie. Jeńcy ci zajmowali się zasypywaniem okopów i ziemnych bunkrów polskich linii obrony wzdłuż Brdy. Likwidowali m.in. bunkry ziemne posiadające 3 stropy z belek przedzielone grubymi warstwami ziemi. Nie pracowali za ciężko i mieli dobre zaopatrzenie. Częstowali miejscowe dzieciaki czekoladą. Drugi temat, to groby Niemców, których ciała zebrano w okolicy w 1945 r.

Z ostatnio uzyskanych informacji w sprawie jeńców angielskich; baraki były między wsią, a nasypem kolejowym za którym jest cmentarz ewangelicki. Było tam około 40 jeńców, którzy pracowali na zmianę w dwóch brygadach. Jedna pracowała, druga miała czas wolny od pracy.

Marcin B pisze:Latem jadąc rowerem znad zalewu do Pruszcza (zabieram rower na łódkę) schroniłem się pod tą wiatą przed burzą. Szkoda, że nie wiedziałem, iż tuż obok znajduje się cmentarz; w tym roku na pewno go odwiedzę. Tablicę informacyjną powiesili chyba niedawno.

Tabliczka wisi już przynajmniej od 2012 roku.
Oznaczenie strzałką jest mylne.
Cmentarz znajduje się zaraz za tabliczką.

Będąc w weekend rowerem w Pruszczu przeczytałem tablicę przed nowym cmentarzem leżącym między wsią a torami i uzyskałem odpowiedź na pytanie, gdzie chowano poległych Niemców. Jak wynika z treści tablicy, przynajmniej ci polegli w 1939 zostali pochowani na miejscu obecnego nowego cmentarza.
Natomiast na starym cmentarzu przy kościele jest mogiła poległych Polaków przeniesionych tu po wojnie z lasów, w których toczyły się walki.
Co do ustawienia tablic i tych strzałek, to one rzeczywiście są mylące. Na przykład tablica mówiąca o Hamerskiej Drodze pokazuje strzałką w prawo, a kierunek na Hamer jest za tablicą. Ktoś przyjął ideę, że strzałki to szlak - kierunek wędrówki, a opis na tablicy dotyczy tego co za tablicą lub w okolicy.