Forum Bydgoskiego Stowarzyszenia Miłośników Zabytków "BUNKIER"

Nie wiem, czy ten cmentarz w ogóle podlega ewidencji gdyż w SUIZKP gminy Dąbrowa Chełmińska nie mogę go znaleźć. A jak nie podlega to być może celowo, bo nie ma pieniędzy w gminie na takie rzeczy.

AERO pisze:Jak już pisałem , ktoś z miejscowych informował mnie, że cmentarz ten miał zostać oczyszczony z samosiejek i zabezpieczony. Podobno gmina wygospodarowała fundusze na ten cel. Czy tak się stało , nie wiem.
Obiecuję ,że przy najbliższej sposobności, sprawdzę to.
Dzięki również za tyle informacji dot. tego cmentarza .

night prowler.
Dzięki za ciekawe info. dot. innych cmentarzy, np. tego w Zbrachlinie .

Chyba chodzi raczej o ten cmentarz (w zeszłym roku szukałem go bez skutku, za to trafiłem na jeszcze inny cmentarz w miejscowości Błoto )
http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/ar ... /892204105

Okazało się, że ta stara stela leży na cmentarzu w Borkach. Wkrótce będą zdjęcia i opis.

Tak, zdecydowanie jest to stary cmentarz w Borkach.

Poniżej więcej zdjęć z tego cmentarza:

Misia.
Może zapodasz jakąś mapkę z naniesionymi miejscami cmentarzy w Borkach (Brukach U.) ?
Interesuje mnie, ile tych cmentarzy tam ostatecznie jest i jak są w stosunku do siebie rozlokowane. Który jest który ?
Myślę o takiej mapce jaką wkleił Marcin na pierwszej stronie tego tematu.

W Borkach są dwa cmentarze bardzo blisko siebie. Dzieli je praktycznie odległość jednego domostwa.

Coś się jednak nie zgadza. Zaznaczone cmentarze są po drugiej str. drogi.
Dlaczego ktoś z miejscowych wspominał o cmentarzu w Brukach U. ?

Aero, że tak powiem wiem gdzie byliśmy i co widzieliśmy
Cmentarze na mapie zaznaczone są prawidłowo.
Zobacz pierwsze zdjęcie wstawione przeze mnie. Droga idzie na wschód a cmentarz jest po jej prawej stronie.
Czyli jadąc z Czarża masz cmentarze po prawej.

Informacje o cmentarzu ewangelickim starym w Borkach na podstawie karty cmentarnej z dnia 16.08.1985.

Miejsce: Borki (Borken)

Data założenia: XIX w.

Powierzchnia: 0.12 ha.

Kształt: zblizony do trapezu

Położenie:
Usytuowany w zachodniej części wsi, przy drodze Czarże - Bruki Unisławskie przebiegającej przez wieś z zachodu na wschód. Załozony na niewielkim, równym, nieznacznie wzniesionym nad powierzchnią otoczenia terenie. Od północy sąsiaduje z drogą, od południa i wschodu z polem uprawnym, od zachodu z zabudowaniami gospodarstwa.

Roślinność:
Nekropolia bogata w zieleń. Drzewostan reprezentowany kilkoma gatunkami drzew (akacja, bez, dąb, lipa). dawny układ zadrzewienia całkowicie zatarty wskutek zarośnięcia roślinnością. Brak pomników przyrody.

Elementy cmentarza:
Dawny układ cmentarza jest całkowicie zatarty na skutek zarośnięcia zielenią wysoką i niską oraz dewastacji niemal wszystkich nagrobków i ścieżek. Groby i obejścia zachowane fragmentarycznie.
- obejścia: 13
- tumby: 35
- mogiły: 12
- płyty: 3
- krzyże nagrobne: 2
Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1901 r. - tumba w obejściu z tablicą J. Rentier'a

Istniejące zagrożenia:
Dewastacja nagrobków, zarastanie roślinności, śmietniska


Porównując informacje zapisane na karcie cmentarnej ze stanem dzisiejszym można stwierdzić:

1. Brak tablicy inskrypcyjnej od najstarszego nagrobka
2. Brak krzyży nagrobnych
3. Nie wiemy czy obejść było 13 gdyż są zachowane w znikomym stopniu, choć ich liczba była największa ze znanych nam wszystkich do tej pory odwiedzonych cmentarzy. Podobno zlecono opracowanie dokumentacji metalowych obejść z tablicami insktypcyjnymi i krzyżami nagrobnymi. Niestety nie znależliśmy ani jednego krzyża ani fragmentu tablicy na obejściu.
4. Jeżeli cmentarz założony był w XIX w. to co robi tam tablica z XVIII w.? Wieś Borki była założona przez olędrów w pierwszej połowie XVII w. Zatem:
a) tablica jest jedyną pozostałością po mennonitach i ich cmentarzu. Potomkowie mennonitów, już ewangelicy używali tego samego cmentarza i wtedy mówimy o cmentarzu pomennonickim;
b) tablica została sprowadzona. Za sprowadzeniem tablicy przemawia położenie jej na skraju cmentarza. Można nawet powiedzieć, że znajduje się poza terenem cmentarza. Zaraz obok niej znajduje się gruzowisko i pozostałości po jakimś budynku sąsiadującym ze wspomnianym gospodarstwem oraz niewymienienie jej w karcie cmentarnej. Nie wierzę, żeby przeprowadzający inwentaryzację tej nekropoli nie zauważyli steli, czyli mogła ona być przetransportowana w ciągu ostatnich 25 lat. Kwestią otwartą pozostają przyczyny, dla których ktoś zadaje sobie tyle trudu by tak ciężką tablicę zawieźć do Borek;

Odnośnie lokacji to tak jak Misia napisała, na mapie cmentarze zaznaczone są poprawnie. Dla pewności link tego miejsca w Geoportalu. Cmentarz stary - działka nr 27/1, cmentarz nowy - działka nr 23. Ktoś z miejscowych mówił o Brukach Unisławskich może dlatego, że tam też jest cmentarz ewangelicki.

Historia tej płyty miast się wyjaśniać, komplikuje się.
Może był jeszcze w pobliżu inny , starszy cmentarz, z którego ją przeniesiono
Czy istnieje możliwość ustalenia czegoś o zmarłych, którym była poświęcona ?
Myślę tu np. o księgach parafialnych , spisach ludności itp. ?
Może tędy droga ?

Jak najbardziej księgi parafialne oraz archiwa są właściwą drogą. Ewangelicy z Borek należeli do parafii ewangelickiej w Kokocku, tj. od 1834 r., a wcześniej do parafii w Chełmnie. Po 1945 r. wszelkie księgi metrykalne kościołów ewangelickich jeśli nie zostały spalone to znajdują się w Evangelisches Zentralarchiv w Berlinie.

Jak już ustaliliśmy uprzednio Martin Bolt (1763 - 1767), jedno z dwojga dzieci, któremu poświęcona została stela, wywodzi się od pierwotnych kolonistów olęderskich. Z widocznej części napisu wynika, że w grobie znajdował się też jego brat oraz prawdopodobnie matka - obraz kobiety z dziećmi wpisany w wieniec laurowy. Resztę informacji o rodzinie i innych pochowanych tam trzeba szukać w archiwum.

Żadnych zmarłych via internet w tej miejscowości nie znalazłem, jedynie 3 osoby urodzone w Borkach. Są to:

Emilie Mathilde Karl (06.12.1877 - 15.07.1945)
Johann Martin Treichel (11.11.1852 - ??.??.1???)
August Eduard Lorenz (24.08.1860 - ??.??.1???)

W książce Herberta Wiebe pt. Das Siedelungswerk niederländischer Mennoniten im Weichseltal zwischen Fordon und Weissenberg bis zum Ausgang des 18. Jahrhunderts (1952), natrafiłem na informację o tym, że w miejscowości Czarzeński Las (Czarzebusch) w XVIII w. zamieszkiwał niejaki Peter Bolt, mennonita, posiadający w dzierżawie 18 mórg ziemi w latach 1769 - 1799. Niewykluczone, że ta stela to grób jego żony z dziećmi lub kogoś z jego rodziny.

Oprócz niego odnotowano Heinricha Goertza (6 mórg) i mieszkającego kątem Michela Pankrasa. W owych czasach (XVIII w.) mennonitów w okolicach Czarża było coraz mniej ze względu na nietolerancję ze strony kościoła katolickiego. Przykładowo olędrom z nie tak odległego Borówna (gm. Chełmno) nie odnowiono kontraktu na powtórną dzierżawę ziemi w 1740 r. Więcej informacji w przytoczonej książce.